POLSKI  PRZEWODNIK PO PARYŻU 

Pod Paryżem, miastem światła, sztuki i wielkich rewolucji, kryje się jego mroczne, podziemne oblicze. Kilometry korytarzy, chłód, cisza i tysiące czaszek ustawionych w równych rzędach – to katakumby paryskie, jedno z najbardziej niezwykłych ossuariów świata. Nie jest to zwykły cmentarz ani muzeum. To miejsce, gdzie historia miasta spotyka się z metafizyką śmierci, a doświadczenie zwiedzającego staje się jednocześnie konfrontacją z własną kruchością. Paryskie katakumby fascynują, przerażają i przyciągają od ponad dwóch stuleci. By je zrozumieć, trzeba się jednak cofnąć do czasów, gdy Paryż nie był jeszcze rozświetloną metropolią, ale rzymskim Lutetia, a później średniowiecznym miastem, które rosło szybciej, niż pozwalały na to jego cmentarze.

Podziemia Paryża mają swoje korzenie w kamieniołomach, z których od starożytności wydobywano wapień do budowy domów i świątyń. Rzymianie eksploatowali te złoża już w I wieku naszej ery, a kolejne wieki tylko powiększały sieć korytarzy. Miasto, które z czasem stało się stolicą Francji, rozwijało się dynamicznie, a potrzeba surowca budowlanego nie ustawała. Gdy w średniowieczu powstawały wielkie katedry, pałace i fortyfikacje, Paryż czerpał swoje fundamenty dosłownie z samego siebie, wydobywając kamień spod własnych ulic. Podziemna sieć była coraz większa, choć przez długi czas nieuregulowana. Niekiedy tunele zapadały się, powodując katastrofy na powierzchni, ale prawdziwy dramat miał dopiero nadejść – nie w kamieniołomach, lecz na cmentarzach.

W XVIII wieku Paryż zmagał się z narastającym kryzysem sanitarnym. Cmentarze, szczególnie słynny Cimetière des Innocents w centrum miasta, były przepełnione. Zmarłych chowano w masowych grobach, a szczątki często wracały na powierzchnię. Relacje świadków mówią o makabrycznych widokach: otwarte jamy, zapach rozkładu unoszący się nad dzielnicami i choroby szerzące się wśród mieszkańców. Skargi sąsiadów oraz nacisk lekarzy i duchownych sprawiły, że władze miasta musiały znaleźć rozwiązanie. W 1780 roku deszczowe lato sprawiło, że ściany jednego z podziemnych masowych grobów na cmentarzu Niewiniątek zawaliły się, wypychając ciała wprost na podwórka domów mieszkalnych. Ten dramatyczny incydent przyspieszył decyzję: trzeba było zamknąć przepełnione cmentarze i znaleźć nowe miejsce dla szczątków.

Rozwiązaniem okazały się opuszczone kamieniołomy. W 1786 roku władze paryskie oficjalnie przekształciły część podziemnej sieci w ossuarium. Pierwsze przeniesienie szczątków odbyło się nocą, przy udziale procesji zakonników odmawiających modlitwy za dusze zmarłych. Trumny z kośćmi przewożono wozami przykrytymi czarnym suknem, a na czele konduktu szedł ksiądz z zapaloną pochodnią. Ta nocna symbolika nie była przypadkowa: chodziło o to, by nadać przedsięwzięciu powagę i religijny charakter, by uspokoić mieszkańców i oswoić myśl, że tysiące zmarłych znajdą nowe miejsce w ciemnościach pod miastem. Przez kolejne lata szczątki przenoszono stopniowo z różnych cmentarzy, aż katakumby wypełniły się milionami kości. Dziś szacuje się, że spoczywa tam około sześciu milionów paryżan.

Z czasem ossuarium nabrało charakteru bardziej uporządkowanego i estetycznego. Kości, które początkowo wrzucano chaotycznie, zaczęto układać w geometryczne wzory. Czaszki ustawiano w równych rzędach, kości długie tworzyły murki, a puste przestrzenie wypełniano drobniejszymi szczątkami. Tak powstały znane do dziś ściany z kości – makabryczne, a jednocześnie hipnotyzujące swoim rytmem i precyzją. To swoista architektura śmierci, łącząca praktyczny wymiar przechowywania szczątków z estetyczną wizją, która przyciągała i odstraszała jednocześnie. Na ścianach pojawiły się także inskrypcje – cytaty z Biblii, maksymy filozoficzne i refleksje o przemijaniu. „Przypomnij sobie, że umrzesz” – powtarzały łacińskie sentencje, czyniąc z katakumb nie tylko magazyn kości, lecz także moralitet.

Katakumby szybko stały się obiektem zainteresowania. Już w XVIII i XIX wieku odwiedzali je notable, pisarze i naukowcy. Romantycy, zafascynowani śmiercią, grozą i tajemnicą, znajdowali tu inspirację dla swojej twórczości. Victor Hugo i Honoré de Balzac opisywali mroczne zakamarki Paryża, a Charles Nodier i inni literaci uczestniczyli w nocnych zejściach do podziemi. Katakumby wpisywały się w modę na makabrę, tak silną w epoce romantyzmu. Nie były jedynie miejscem pamięci – stawały się sceną dla wyobraźni, przestrzenią, w której życie i śmierć zbliżały się do siebie bardziej niż gdziekolwiek indziej.

Historia katakumb to jednak nie tylko romantyczne fascynacje, ale także dramatyczne wydarzenia. W czasie rewolucji francuskiej podziemia służyły jako kryjówki i miejsce potajemnych spotkań. Podczas II wojny światowej korytarze wykorzystywał ruch oporu, a jednocześnie Niemcy stworzyli tam własne bunkry i punkty dowodzenia. Katakumby były przestrzenią, której sieć pozwalała na szybkie poruszanie się i ukrywanie – podziemne miasto w mieście. Ich strategiczne znaczenie potwierdza, że choć kojarzą się głównie ze śmiercią, były także narzędziem walki o życie.

Równie ważny jest aspekt naukowy. Podziemia Paryża stały się przedmiotem badań geologów i archeologów, którzy analizowali strukturę wapiennych złóż, procesy erozji i wpływ wydobycia na powierzchnię miasta. Katakumby posłużyły również jako obiekt medycznych dociekań: dla XIX-wiecznych lekarzy były swoistym laboratorium śmierci, miejscem, gdzie można było studiować kości, choroby widoczne na szczątkach i statystykę umieralności. Współcześnie badacze traktują je jako unikalny zabytek kultury funeralnej, a jednocześnie źródło wiedzy o życiu codziennym dawnych paryżan.

Nie można też pominąć nieoficjalnego życia katakumb. Pod ziemią narodziła się subkultura tzw. cataphiles – ludzi, którzy eksplorują zakazane korytarze, spotykają się w ukrytych salach, urządzają koncerty, projekcje filmowe czy wystawy. Choć władze miasta surowo tego zabraniają, a policja regularnie patroluje wejścia, cataphiles wciąż penetrują niedostępne części podziemi. To swoista kontrkultura, która widzi w katakumbach przestrzeń wolności, odciętą od kontroli i komercjalizacji. Zdarzało się, że w podziemiach odnajdywano całe „podziemne bary” czy sale koncertowe, urządzone z pomysłowością i poczuciem humoru. To zjawisko pokazuje, że katakumby wciąż żyją – paradoksalnie bardziej niż niejeden zabytek na powierzchni.

Dziś oficjalna część katakumb udostępniona turystom to zaledwie niewielki fragment całego podziemnego labiryntu, który liczy ponad 300 kilometrów korytarzy. Zwiedzanie zaczyna się przy Avenue du Colonel Henri Rol-Tanguy, skąd prowadzą schody w dół. Po krótkiej ekspozycji wprowadzającej, opisującej historię kamieniołomów i decyzji o przenosinach szczątków, odwiedzający przechodzą przez wąskie przejścia i trafiają do samego ossuarium. Widok pierwszych czaszek, ułożonych starannie wzdłuż ścian, robi ogromne wrażenie. Nie ma tu efektownych iluminacji ani narracji multimedialnej – jest cisza, półmrok i obecność milionów zmarłych. Przejście przez katakumby to doświadczenie niemal mistyczne: zmusza do zwolnienia kroku, zadumy, refleksji. Trudno się nie poczuć jednocześnie małym i częścią większej historii.

Katakumby nie są jednak wyłącznie atrakcją turystyczną. To także wyzwanie konserwatorskie. Wilgoć, erozja, ryzyko osunięć i presja tysięcy turystów rocznie powodują, że trzeba stale dbać o stan podziemi. Władze Paryża inwestują w wzmocnienia, odprowadzanie wody i monitoring struktury tuneli. Katakumby to dziedzictwo kruche, ale niezwykle ważne – nie tylko dla Francji, lecz także dla całej Europy, jako unikatowy przykład masowego ossuarium, które stało się zabytkiem kultury.

Wchodząc do katakumb, człowiek konfrontuje się nie tylko z historią, lecz także z własnym lękiem przed przemijaniem. Ułożone w regularne wzory czaszki zdają się patrzeć na nas z ironicznym uśmiechem. W ich pustych oczodołach odbija się echo pytań, które od wieków nurtują ludzkość: kim jesteśmy, dokąd zmierzamy, co pozostanie po nas ? Katakumby nie udzielają odpowiedzi, ale zmuszają, by je zadać. Dlatego od ponad dwustu lat fascynują i przyciągają – bo nie ma drugiego takiego miejsca, gdzie historia miasta i historia śmierci splatają się w tak namacalny sposób.

Copyright 2022 - 2024 przewodnikpofrancji.pl Tomasz Spytek Podróże i sport ! | Wszystkie prawa zastrzeżone

Ta strona korzysta z plików cookies, programów rejestrujących ruch na stronie i programów afiliacyjnych. Jeżeli nie wyrażasz zgody na śledzenie, opuść ją lub zmień ustawienia w przeglądarce internetowej. Szczegółowe informacje o plikach cookies znajdziesz w polityce prywatności.